گروه اقتصاد و درآمد: یکی از مسائل و مشکلاتی که ایران امروز با آن دست به گریبان است شرایط بد مردم در عمده مناطق مرزی است. از مرزهای غربی و کردستان تا مرزهای شمال و جنوب شرقی یکی از معضلات، کمبود مشاغل با ارزش و اقتصاد ضعیف در این مناطق است و طبعا در این شرایط مشاغلی مانند قاچاق سوخت و کالا و کولبری رشد خواهد کرد که هم ریسک بالایی برای مردم دارد و هم به اقتصاد ملی ضربه می زند.
سید علی حسینی که در کارنامه خود ریاست بر ستاد حمل و نقل و سوخت و نیز مشاور وزارت صمت را دارد، معتقد است که می توان با ارائه طرح های نوآورانه اقتصاد مناطق مرزی را متحول کرد به طوری که دیگر کسی سراغ قاچاق سوخت نرود.
** با توجه به نامگذاری امسال به نام «جهش تولید با مشارکت مردم» لازم است که راه های مشارکت بیشتر مردم در تولید را بررسی کنیم. ظاهرا شما برای حل مشکلات اقتصادی مناطق مرزی و حل معضل قاچاق درباره یکسری طرح و برنامه ها، ایده و مطالعاتی داشتید؟
در مناطق مرزی مشکلاتی مانند قاچاق سوخت و سوخت بری وجود دارد و می بینید آنها که در شهرهای مرزی دست به این کارها می زنند، بعضا گویی چاره ای ندارند و شغل مناسبی برای آنها وجود ندارد اما من فکر می کنم در هر تهدیدی، فرصت هایی نهفته است که می توان آن تهدید و معضل را تبدیل به فرصت کرد و با ایجاد شغلی آبرومند و با صرفه اقتصادی برای کشور، کاری کنیم که هم مردم مرز نشین شغل های مناسب و درآمدزا داشته باشند و هم فسادهایی مانند سوخت بری و قاچاق سوخت برچیده شود.
شناورهایی در جستجوی سوخت ارزان
نگاهی به تجربه سایر کشورها در رونق دادن اقتصاد مناطق مرزی، نشان می دهد که این مناطق ظرفیت های بسیار زیادی برای پیشرفت دارند. یکی از این موارد که به خصوص در مناطق مرزی جنوب شرقی و سواحل خلیج فارس، می توان فعال کرد، شکل دادن به نوعی فعالیت پالایشگاه‌های کوچک در این مناطق است.
همان طور که می دانید در خلیج فارس کشتی هایی در نزدیکی بنادر لنگر انداخته اند و به دنبال خرید سوخت ارزان برای کشورهای آفریقایی هستند. در مرزهای پاکستان و افغانستان و حتی مرزهای شمال شرقی هم خریدارانی از این جنس وجود دارند و ما می توانیم به مردم مناطق مرزی مجوز بدهیم که مینی پالایشگاه هایی بسازند و نفت خام را به قیمت روز جهان در اختیار آنها بگذاریم که آن را پالایش کننده و فرآورده هایی به این خریداران بفروشند.
مینی پالایشگاه ها به داد مردم مرزی می رسند؟
ساخت این مینی پالایشگاه ها تکنولوژی بالایی ندارد و می توان به راحتی و با قیمت ارزان در داخل کشور تولید کرد. سوخت و فرآورده های این پالایشگاه ها ممکن است استانداردهای ملی و جهانی را نداشته باشد اما برای مشتریانی که این محصولات را به کشورهای آفریقایی می برند به سبب ارزان بودن مناسب و قابل قبول است.
فکر می کنم از آنجا که این کار سودی به مراتب بیشتری از قاچاق سوخت دارد مرز نشینان از آن استقبال خواهند کرد و از سوی دیگر برای کشور هم مفید است چون هم یک بازار جدید برای فروش نفت خام ما فراهم می کند و ما می توانیم نفت خام را به قیمت جهانی بفروشیم و هم گریزگاهی از تحریم ها خواهد بود.
از سوی دیگر قاچاق سوخت تقریبا کنار گذاشته خواهد شد و مافیای فاسدی که شبکه قاچاق سوخت را اداره می کند هم نمی تواند به حیات خود ادامه دهد. همچنین این کار می تواند زمینه مهاجرت به شهرهای مرزنشین را فراهم کند و خیلی از افراد در این صورت حاضر خواهند بود که در این شهرها ساکن شوند و به بحران کمبود جمعیت در مناطق مرزی و بخصوص در سواحل مکران هم به تدریج کمک خواهد شد.
در برابر این طرح ها مقاومت می کنند!
** این طرح قبلا در کشور بررسی شده است؟
این موضوع قبلا برای مسئولان توضیح داده شده، اما عده ای برابر طرح های این چنینی در کشور مقاومت می کنند! البته یک زمینه فعالیت دیگر هم به خصوص در مناطق مرز نشین جنوب شرق کشور و استان سیستان و بلوچستان وجود دارد و آن هم ظرفیت بالای خط لوله گاز صلح است که اول قرار بود بخشی از گاز مصرفی پاکستان و هند را تامین کند اما با کارشکنی حکومت پاکستان، این خط لوله با هزینه هنگفتی که شده! بلااستفاده مانده است. اما می توان از این خط لوله هم ظرفیت اشتغال بالایی در این مناطق ایجاد کرد.
** به چه شکلی؟
روس ها، دستگاه هایی دارند که کوچک و قابل استفاده در کارگاه های کوچک است و می تواند گاز انتقالی توسط این لوله را به گاز مایع تبدیل کند و گاز مایع هم توسط کامیون و کشتی قابل حمل برای مشتریان است. این دستگاه ها را می توان در ایران بومی سازی کرد. مردم مناطق مرزی هم می توانند با کسب مجوز این دستگاه ها را نصب و گاز این خط لوله را تبدیل به گاز مایع کنند و خودشان هم در بازارهای محلی و مرزی بفروشند.
تنها نکته مهم در این کارها این است که این موضوع نباید تبدیل به رانتی برای گروه های خاص شود و افرادی وارد شوند و اینها را انحصاری و در اختیار بگیرند. این باید طرحی مردمی برای رشد اقتصادی همه مرز نشینان باشند و اقتصاد مردم در این مناطق رشد کند.
اقتصاد اقلیم کردستان این گونه متحول شد!
** این طرح ها در سایر کشورها و در مناطق مرزی اجرا شده است؟
بله به عنوان نمونه کردستان عراق که الان منطقه پر رونقی شده و اقتصاد آنجا به چرخش در آمده، به خاطر اجرای همین نوع طرح ها است. از سال 1990 که بعد از جنگ اول خلیج فارس بر فراز مناطق کردنشین عراق منطقه پرواز ممنوع بر قرار شد در آن زمان کردها با همین روش اقتصاد خود را رونق دادند. پالایشگاه های کوچک ایجاد شد و نفت خام آن منطقه را تبدیل به گازوییل و آن را از آنجا به ارمنستان و... ارسال می کردند. ما هم اینکار را در مناطق مرزی می توانیم انجام دهیم.
البته مواردی که می توان با آن در مناطق مرزی رونق ایجاد کرد به این دو ایده خلاصه نمی شود؛ ده ها طرح هست که می توان مناطق مرزی را رونق داد و طرح ها بعضا هم کارشناسی شده است اما همان طور که گفتم مقاومت هایی می شود تا جایی که گاهی این طرح ها در کشورهای دیگر اجرا می شود.
طرح گازسوز کردن موتورسیکلت
وقتی من در ستاد سوخت سمت داشتم، مدیر شرکتی به ما مراجعه کرد و گفت که طرحی داریم که تمام موتورسیکلت ها که آلایندگی بالایی دارند را در کمتر از یک ساعت گازسوز می کنیم و توضیح داد که باک این موتور را بر می داشتند و به جای آن یک مخزن گاز می گذاشتند و قسمت کاربراتور را هم گازسوز می کردند و برای سوخت گیری هم طرح های جالبی داشتند. نمونه هایی هم ساخته بود و آن را هم به مسئولان ذیربط ارائه داده بود اما کسی آن را جدی نگرفته بود.
طراح ایرانی را تحویل نگرفتیم؛ رفت و در هند 25 میلیون موتورسیکلت را گازسوز کرد
این فرد دو سال پیش در هند در نمایشگاهی محصول خود را عرضه کرد و در بازدیدی که وزیر صنعت هند از غرفه آنها داشت نظرش جلب شده و او را به دفتر خود دعوت کرده و تمامی مقدمات قرارداد با او را فراهم و در عرض چند روز با او قرارداد امضا کرده بودند. او تاکنون 25 میلیون موتورسیکلت را در هند گازسوز کرده است اما در ایران در پیچ و خم موافقت مسئولان هنوز گرفتار است!
** علت این مساله چیست؟
چون این کار را یک فرد یا شرکت خصوصی می خواست انجام دهد و آنقدر او را معطل می کنند که فرد دیگر خسته می شود! هم اکنون کشور ما نیاز به مشارکت مردم در اقتصاد دارد و شار امسال رهبر انقلاب هم در همین راستاست اما قوانینی در کشور ما هست که مانع سرمایه گذاری می شود.
به عنوان یک تجربه دیگر به یاد دارم که زمانی فردی روس تبار به ما پیشنهاد داد که یک پالایشگاه 300 هزار تنی در ایران راه اندازی کند. اما وقتی به او اعلام شد که باید محصولاتش را به دولت بدهد، از سرمایه گذاری خودداری کرد. او می گفت این خلاف تمام قوانین در دنیا است.
** این پیشنهاد را در سطح وزیر یا معاون وزیر مطرح کرده اید؟
بله این را مطرح کرده ام، اما سیستم اداری ما طوری است که بنابه دلایلی، بسیاری از طرح های خوب را با موانع به ظاهر کارشناسی از رده خارج می کنند. علت آن را هم شاید عادت به روال کاری قبلی یا غرور کاذب ناشی از بعضی تصمیم ها و رویه های سلیقه ای دانست. اتفاقا به عنوان نمونه این طرح را با یکی از معاونان وزیر مطرح کردم اما مخالفت کرد، و می گفت مشکل ما با این کارها حل نمی شود. معتقد بودند که ما را به مینی پالایشگاه ها مشغول نکنید کار ما خیلی بزرگتر است و در شان ما نیست. اما در عین حال به دلیل تلاش های انجام شده، مصوباتی درباره اش صورت گرفت اما به بحث های اجرا و عملیاتی که رسید، گویا به دنبال اجرای آن توسط ارگان های دولتی هستند! مثلا برخی گفته اند بودند ایدرو این کار را انجام دهد.
** این با آنچه که برایش تلاش می شد، متفاوت است؟
بله؛ چرا که می خواهند با سرمایه گذار خودشان انجام دهند. بحث ما این بود که این کار را باید به مردم واگذار کنیم اما نمی پذیرند! این کارها برای سرمایه و اشتغال مردم است اما این در دستگاه اداری تبدیل به یک کار دولتی می شود و دولت هم مشکلات خود را دارد در نتیجه کار اجرا نمی شود.
لازم است که تاکید کنم این کار کارشناسی و تجربه شده است؛ مردم به لحاظ دانش و تجربه اقتصادی، هر جایی امکان درآمدزایی باشد، می توانند آن را بهتر و قانونمندتر هم انجام دهند. در اقلیم کردستان این کار کاملا خصوصی اتفاق افتاده و موفق بوده است. در کردستان عراق 300 مینی پالایشگاه درست شد و موفق هم بوده است.
ترسی وهم گونه از همه چیز
گویی از سرمایه گذاری بخش خصوصی ترس "وهم گونه ای" از همه چیز داریم. زمانی به آقای آقامحمدی گفتم که چرا باید با واگذاری شرکت های دولتی به تعاونی ها و شرکت های خصولتی با عنوان اجرای سیاست های اصل 44 مملکت را از چاله به چاه انداخت؟! او در پاسخ گفت که آن زمان در مملکت ما جوی بود که نمی شد شرکت ها را به یک باره از دولتی به دست بخش خصوصی کامل بدهیم و در مرحله بعد قرار بود به بخش خصوصی واگذار شود. البته این بخش بعد هیچ گاه اجرا نشد. حالا هم می خواهند پروژه ها را در صورت تصمیم به اجرا، به تعاونی های ارگان ها بدهند که تجربه ای ناموفق بوده است!
در کشور ما هنوز اجازه کار و فعالیت به بخش خصوصی واقعی و ملی نمی دهند؛ الان هزاران شرکت دانش بنیان داریم که اکثر آنها مشکل نقدینگی دارند. شما وام های کلان را بررسی کنید و ببینید به چه اشخاصی داده شده و می شود. رانت فقط در حوزه واگذاری مدیریت های دولتی نیست، بخش مهم اش برای همین وام های کلان است. ایران کشور بزرگ و صاحب سرمایه های عظیم انسانی و ثروت است؛ می تواند بسیار موفق باشد اما اگر بعضی سیاست ها، موانع، نگاه های سلیقه ای و بعضا فساد مدیریتی اجازه بدهد!
نظر شما